چندی در رابطه با شهرستان بهشهر

مقدمه

اشرف البلاد شهري است در پهنه‌ي زمردگون ايران، مازندران. زمردي اگر چه كوچك، ولي گران بها در پهنه‌ي وسيع كشوري چون ايران كه به رنگ زيباي كاهگل، بلندي بادگيرهاي سربرافراشته كويري و گنبدهاي فيروزه فامش شهرت دارد.

در ميان اين پهنه سبز، اشرف البلاد شهري است محصور ميان زمرد كوه و لاجورد دريا كه علاوه بر طبيعت زيبا و منحصر به فردش، پيشينه‌ي تاريخي و فرهنگ ديرينه‌اش كه ميراث چندين هزار ساله ساكنين آن است، حرف هاي زيادي براي گفتن دارد ... تاريخي كهن كه امروز تنها يادگار و جلوه‌ي معماري آن تعدادي بنا و مجموعه تاريخي بر جاي مانده نظير مجموعه‌ي باغ شاه، كاخ صفي آباد، بناي چشمه عمارت، مجموعه‌ي تاريخي عباس آباد و ... مي باشند.

اين بناها كه خاطراتي دور و يا نه چندان دور از تاريخمان محسوب مي شوند و هويت فرهنگي ما را شامل مي شوند، گاه آن چنان مورد بي مهري و فراموشي واقع شده‌اند كه دستان ناداني توانسته به تخريبشان بپردازد و هم چون كالبدهايي هستند كه با دور شدن روح زندگي از پيكرشان، بي جان در ميان شهر و يا طبيعت اطراف رها شدند، كه بايد باورشان نمود و بايد دوباره روح و جريان زندگي و تحرك را به پيكر بي‌جانشان دميد و اين مجموعه پنجره‌اي است. پنجره‌اي كه از خلال آن مي توان باورهاي اصيل و ريشه دار معماري و فرهنگمان  را نظاره‌گر بود و تصويري از آن را به زندگي امروز كشاند. تا شايد زندگي امروز ما، با تكيه بر گذشته‌اي پر شكوه و تاريخي، باوري براي آينده‌اي ديگر باشد.

در اين راستا، در اين پروژه ما به تحقيق در مورد شهرستان بهشهر و برخي از آثار باستاني آن پرداختيم.

سابقه تاريخي

به طور كلي ناحيه‌ي جنوبي درياي مازندران از گذشته‌ي بسيار دور از اهميت سياسي، تاريخي و نظامي فوق العاده‌اي  برخوردار بوده است. بررسي وكاوش هايي كه در سواحل درياي خزر در مكان هايي مانند غارهاي هوتو وكمربند(در نزديكي بهشهر) انجام گرفته است، قدمت اين ناحيه را به دوره‌ي غارنشيني به ثبت رسانده است.

تحقيقات ديگر حاكي از آن است كه در ادوار باستاني اين منطقه يكي از حوزه هاي مهم تمدن قبل و بعد از تاريخ ايران بوده است. تحقيقات به عمل آمده از متون تاريخي نشان مي دهد كه در اواسط قرن سوم هجري قمري دين اسلام در شكل علويان در اين ناحيه نفوذ يافته است.

شهرستان بهشهر در ابتداء به عنوان يكي از روستاهاي حائز اهميت با نام هاي ناميه، كبود جامه، تميشه، قره طغان، پنج هزاره و اشرف معروف بوده است. در دوره صفويان، شكوفائي ورونق اين ناحيه بيش تر گرديد.

علاقه شاهان صفوي به اين منطقه باعث شد اين شهر به عنوان پايتخت دوم صفويان انتخاب گردد. بناهايي نظير چشمه عمارت، كاخ صفي آباد، باغ عمارت چهل ستون (پارك ملت فعلي)، استخر عباس آباد، كاخ و باغ شاهي، كاخ صاحب الزمان و... در آن دوران بنا گرديدند كه برخي از آن ها به كلي ويران شده و اثري از آن ها باقي نيست. جاذبه هاي اين شهر در زمان هاي قديم باعث شده بود، هيأت هاي خارجي كه به ايران مي آمدند علاوه بر اصفهان از بهشهر هم ديدار نمايند.

موقعيت جغرافيايی

از لحاظ جغرافيايی بهشهر در شرقی ترين منطقه استان مازندران قرار دارد اين شهرستان با عرض جغرافيايي 36 درجه و 41 دقيقه و 55 ثانيه شمالي و طول جغرافيايي 55 درجه و 32 دقيقه و 30 ثانيه شرقي از اطراف به مناطق زير محدود می گردد. از سمت شمال به شبه جزيره و تالاب ميانکاله، هم چنين به دريای خزر محدود شده از سمت جنوب به کوه های البرز و بخش هزار جريب که آن هم جزيي از شهرستان بهشهر می باشد، محدود می شود. ازسمت شرق توسط شهر گلوگاه، استان گلستان و محدوده شهر بندرگز جدا می شود و از سمت غرب به شهرستان نکاء محدود می شود. فاصله اين شهر با مرکز استان يعنی ساری حدود 50 کيلومتر می باشد که پس از عبور از نکاء به ساری خواهيم رسيد. اين شهرستان از نظر موقعيت مکانی در وضعيت مطلوبی قرار دارد. از يک طرف دريا و موارد طبيعی آن و از طرف ديگر کوه و جنگل و جاذبه های آن نيز، اين وضع جالب و کم نظير را به بهشهر و مردم آن هديه نموده است. در باره بهشهر بيش تر می توان گفت  بهشهر از سمت جنوب به کوه ها و تپه های جهان موران چسبيده است. سطح اين کوه ها با درختان کاج پوشيده شده است که اين سرسبزی نمايی زيبا به شهر بخشيده است. در بالای يکی از اين تپه ها بنايي وجود دارد به نام صفی آباد که سابقه ساخت آن به دوران صفوی باز می گردد. در نزديکی اين بنا يک ساختمان کروی سفيد رنگ وجود دارد که در زمان پهلوی ساخته شده است و در حقيقت يک پايگاه اطلاعاتی و جاسوسی برای آمريکا بر ضد کشور شوروی سابق می باشد. اين مقر بعد از انقلاب به دست سازمان اطلاعات کشور افتاده است و ورود به آن فقط با مجوز شخص رياست جمهوری برای افراد امکان پذير است. در اطراف اين تپه که عمارت صفی آباد و مقر جاسوسی روی آن قرار گرفته برج های مراقبتی وجود دارد که کار محافظت از اين مقر را به عهده دارند.

كاخ صفي آباد

در بالاي تپه بسيار مرتفع و گوشه اي از سلسله جبال البرز منطقه شهر تاريخي بهشهر، عمارت فوق العاده مجللي وجود دارد كه به كاخ صفي آباد مشهور است. اين بنا در سال 1010 هجري قمري به فرمان شاه عباس كبير به ترتيب دو اشكوبه اي ساخته شده و در بالاي آن ارم شير خورشيد و پرچم تقريباً سه رنگ امروزي منقوش بود و در اطراف بيشه هاي كاخ درخت هاي زيتون يافت مي شد كه امروزه به جاي درختان زيتون درخت هاي سرو و صنوبر و نارنج زينت يافته است.

از كاخ صفي آباد و تا باغ شاه بهشهر كه به عمارت چهل ستون مشهور است، يك راه زير زميني احداث شده بود كه در مواقع ضروري مورد استفاده عبور و مرور يا ساير جريان هاي ديگر مي گرديد. فاصله‌ي كاخ تا دريا در حدود 16 كيلومتر است و در ايام سلطنت صفويه به ويژه شاه عباس كبير اين راه زير زميني جهت امور سوق الجيشي و جلوگيري از تهاجمات ازبكان و ساير ملل وحشي كه در حول و حوش درياي خزر زندگي مي كردند، استفاده مي شد.

در موازات كاخ صفي آباد چشمه‌ي آبي موجود است كه به چشمه «پلنگ خيل» شهرت دارد. اين آب در ايام فرمانروايي صفويه با شكل روباز و قيمتي و نيز با تنپوشه هاي سفالي جريان داشت و در وسط ساختمان طبقه اول حرفي مرمر به شكل كثير اطلاع احداث بود و در تمام طبقات ساختمان از ديواره و غيره به وسيله‌ي تنپوشه هاي سفالي آب جريان داشت تا تهويه‌ي هوا براي ايام تابستان يا احتياجات ديگر شود.

شاه عباس اول، از نظر علاقه مندي به فرزند دل بند خويش اين بنا را كاخ صفي آباد نام گذاري كرد. اين كاخ تا سطح درياي خزر حدود 650 متر ارتفاع دارد كه چراغ هاي بندرشاه و بندرگز از آن نمايان است و تا 30 كيلومتر چشم انداز دارد. اين كاخ در حدود 70 سال پيش طعمه‌ي حريق شده و به كلي آثار و شكوه باستاني خود را از دست داد. مصالح ساختماني آن نيز به غارت برده شد و غارت گران كاشي هاي فرين آن را به خانه هاي خود نصب نمودند. در سال 1315 رضا شاه دستور به تعمير و مرمت كليه تأسيسات كاخ مزبور را مبذول داشت كه به همان سبك قبلي ساخته شود. بعد از اتمام مرمت اين كاخ، آن را در اختيار نيروي هوايي گذاشت و اين كاخ را پايگاهي براي جاسوسي آمريكا در مقابل شوروي قرار داد.

استخر و عمارت عباس آباد

اين استخر به وسعت تقريبی 10 هکتار در جنوب شرقی بهشهر و در ميان جنگل قرار داشته و در حدود 370 سال قبل توسط شاه عباس صفوی بنا شده است. در وسط دوکوه بلند سد محکمی احداث نموده اند.  اين آب گير را جهت جمع آوری آب های زمستانی به وجود آورده اند. آب جمع شده در پشت سد در تابستان مقدار زيادی از اراضی برنج کاری را مشروب می سازد. در وسط استخر در ميان آب عمارتی ساخته اند که هنوز در کمال استحکام برپاست و در اطراف همين استخر ابنيه زيادی وجود داشته که فعلاً اثری از آن ها نيست (البته دو برج آجری مخروط ناقص و آثار حمام ، کاخ و غيره هنوز مشهود است و می‌توان آن ها را تعمير و حفظ کرد و مردمِ با ذوق و علاقه مند به آثار باستانی را به بهشهر و عباس آباد دعوت و جلب نمود تا از مزايای اين آثار و طبيعت اين نواحی برخوردار گردند). سلاطين صفوی جهت تفريح و قايقرانی و شکار به اين استخر آمده و با قايق در سطح آن به تفريح و تفرج می پرداختند.

حجم آب استخر در فصول مختلف سال تغيير می کند تا حدی که در بعضی از فصول عمارت داخل استخر کاملاً به زير آب فرو رفته و در بعضی زمان ها به عال کم آبی کاملاً هويدا می گردد. در کمال تعجب علي رغم اين همه تغييرات که به صورت متوالی تکرار می شود اين بنا هم چنان به طور مستحکم پا بر جا مانده تا تعجب بينندگان را برانگيزد.

برای دیدن تصاویر کاخ صفی آباد و استخر عباس آباد می توانید به بخش گالری تصاویر بهشهر مراجعه کنید.